جنگ ترامپ علیه تجارت آزاد - وبلاگ ویکی

به گزارش وبلاگ ویکی، با ورود دونالد ترامپ به کاخ سفید، حدس ها در ارتباط با اینکه ترامپ در ساختار قدرت چگونه عمل خواهد کرد، به پایان رسید و با امضای دستورات اجرایی متعدد برای عملی کردن وعده های انتخاباتی در روزهای آغازین زمامداری، اکنون ناظران به این می اندیشند که ترامپ تا کجا پیش خواهد رفت؟

یکی از حوزه های اصلی مورد توجه ترامپ در مبارزات انتخاباتی، مسئله تجارت آزاد و تعهدات بین المللی آمریکا در این زمینه بود. با تصمیمات ترامپ در روزهای اخیر می توان گفت فرمان آتش علیه تجارت آزاد صادر شده است. قبل از اینکه به مصادیق این نبرد و پیامدهای آن بپردازیم، اشاره ای مختصر به قالب های ذهنی ترامپ در شروع این جنگ مفید خواهد بود.

ترامپ که یکی از ویژگی های روانشناختی اش ساده سازی پدیده هاست، صحبت از پیچیدگی را یک حیله می داند و دیدگاه هایش در ارتباط با آثار تجارت آزاد بر منافع کارگران و بازار آمریکا را با عباراتی ساده بیان می نماید: مسائل آمریکا ساده هستند به دست خود مقامات آمریکایی ایجاد شده اند و به راحتی قابل برگشت هستند؛ قدرت های خارجی مقامات آمریکا را فریب داده و از دهه 1980 مشاغل آمریکایی ها را دزدیده اند؛ مذاکره کنندگان آمریکایی در موافقتنامه های بین المللی افراد ساده لوحی بودند در حالی که طرف های مقابل حتی می دانستند یک ویرگول را کجا بگذارند؛ پولی که چینی ها از آمریکا دزدیده اند بزرگترین سرقت در تاریخ آمریکاست؛ و...

در واقع، ترامپ با این جملات ساده به جنگ مفاهیم و تئوری های تجارت آزاد رفته که قدمت آن به بیش از دو قرن پیش برمی شود و بنیان نظم اقتصادی بین المللی پس از جنگ جهانی دوم را تشکیل داده و طراح و بازیگر اصلی آن خود آمریکا و نتیجه آن پیدایش ده ها نهاد و هنجارسازی گسترده در حوزه تجارت آزاد بوده است. اکنون ترامپ مدعی است که اغلب این اسناد بین المللی مغایر با منافع آمریکایی ها تدوین شده اند و او می خواهد با جبران گذشته، آمریکا را به اوج برساند. با این پیشنیه، از این پس، چهره دیپلمات های آمریکایی هنگامی که در نشست های بین المللی در مناقب تجارت آزاد سخن می گویند، تماشایی خواهد بود!

ترامپ در هفته نخست شروع به کار، دستور اجرایی خروج آمریکا از پیمان مشارکت ماورای اقیانوس آرام [1] موسوم به TPP را امضا کرد و خواهان مذاکره مجدد پیمان تجارت آزاد آمریکای شاقتصادی[2] موسوم به NAFTA شده و با اظهاراتی که در زمینه افزایش تعرفه های صادرات به آمریکا داشته، سازمان تجارت جهانی و اصول و اهداف آن را هدف گرفته است. در ادامه، اشاره مختصری به این موضوعات و تبعات هر یک از آنها خواهیم داشت.

مشارکت ماورای اقیانوس آرام (TPP) پیمان تجارت آزاد بین آمریکا و 11 کشور از دو قاره آسیا و آمریکا (کانادا، ژاپن، سنگاپور، نیوزیلند، استرالیا، برونئی، مکزیک، شیلی، پرو، مالزی و ویتنام) است که در دوره اوباما و در چارچوب راهبرد گسترش حضور آمریکا در شرق آسیا پس از حدود یکدهه مذاکره در 4 فوریه 2016 به امضا رسید ولی تاکنون اجرایی نشده است. هدف اصلی این پیمان که بزرگترین منطقه تجارت آزاد بوده و حدود 40 درصد اقتصاد جهان را در بر می گیرد، تسهیل تجارت بین کشورهای عضو و از بین بردن موانع تجاری به ویژه کاهش تعرفه ها و اقتصادیات بر واردات در کشورهای عضو می باشد. اوباما TPP را آخرین فرصتی می دانست که از آن طریق آمریکا هنجارها و قواعد تجارت جهانی را قبل از آنکه توسط چین به آسیا دیکته شود، تعیین می نماید. ولی ترامپ این پیمان را بدترین موافقتنامه تجاری تا به امروز و یک فاجعه توصیف کرده و معتقد است که پیامد آن گسترش صادرات به آمریکا از کشورهای عضو به بهای از دست رفتن فرصتهای شغلی آمریکایی ها خواهد بود.

موافقتنامه NAFTA یک پیمان تجارت آزاد بین سه کشور آمریکا، کانادا و مکزیک است که مذاکرات آن در دوره بوش پدر شروع شد و در سال 1994 (دوره ریاست جمهوری کلینتون) به امضا رسید. این موافقتنامه چارچوب تجارت آزاد بین سه کشور را طی 22 سال اخیر شکل داده است. ترامپ معتقد است که این پیمان نفعی برای آمریکا نداشته و باعث جابجایی شرکت ها و کارخانه های آمریکایی به مکزیک شده و بازار اشتغال در آمریکا را محدود کرده است. از جمله مثال هایی که ترامپ در مبارزات انتخاباتی خود نام می برد انتقال بخشی از کارخانجات اتومبیل سازی فورد به مکزیک بود. ترامپ اعلام کرده است که خواهان مذاکره مجدد مفاد این پیمان با کانادا و مکزیک است و در صورت عدم تمکین آنها به خواست آمریکا از آن خارج خواهد شد.

ترامپ در اظهارات کلی خود مناسبات آمریکا با سازمان تجارت جهانی را مورد حمله قرار داده و بدون اینکه برنامه تعیینی در این زمینه اعلام کرده باشد، اصول این سازمان و تعهدات دولت آمریکا نسبت به این سازمان را بطور غیرمستقیم زیر سوال برده است. ترامپ به بهانه ورود کالاهای ارزان از طرف چین و سایر شرکای تجاری این کشور، اعلام کرده است که برای مقابله با این شرایط تعرفه های گمرکی را تا 45 درصد افزایش خواهد داد و شرکتهای آمریکایی را که کارخانجات خود را به خارج از آمریکا منتقل می کنند، با وضع عوارض گمرکی تنبیه خواهد کرد. بدیهی است این تصمیمات در صورت عملیاتی شدن در تضاد با تعهدات دولت آمریکا به موجب موافقتنامه های سازمان تجارت جهانی بوده و ضمن بروز اختلافات تجاری شدید، موجودیت این سازمان را به چالش خواهد کشید.

ترامپ در پاسخ به نقدها نسبت به آثار و تبعات رویکرد حمایتگرانه وی برای آمریکا و جهان اعلام کرده با کشورهای جهان موافقتنامه های دوجانبه ای را امضا خواهد کرد که منافع آمریکا را بهتر تامین می کنند. باتوجه به نگاه برد- باخت حاکم بر رفتارهای ترامپ، به سختی می توان تصور کرد که کشورهای زیادی حاضر به چنین معاملاتی با آمریکا خواهند بود. به طورکلی، پیامدهای زیر برای سیاست های ضد تجارت آزاد ترامپ در سطوح مختلف متصور است:

خروج آمریکا از TTP، صحنه آسیا را به چین واگذار خواهد کرد. چین با وجود لفاظی های غیردوستانه ترامپ علیه این کشور در حوزه های تجاری و حتی امنیتی (موضوع تایوان) از رفتارهای ترامپ خرسند است و نتیجه این رفتارها را غلبه چین بر آسیا و فراسوی آن می داند. همزمان با مذاکرات TTP چین از کشورهای آسیا دعوت کرده بود که به مشارکت اقتصادی فراگیر منطقه ای (RCEP)[3] بپیوندند. با خروج آمریکا از TTP رهبران برخی کشورهای آسیایی متحد آمریکا نظیر استرالیا از چین برای عضویت در این پیمان دعوت کرده اند. چالشهای موجود در چارچوب پیمان نفتا نیز در نهایت منجر به تقویت حضور چین در منطقه آمریکای لاتین خواهد شد.

دولت اوباما همزمان با TTP، پیمان مشابه دیگری را تحت عنوان پیمان تجاری و سرمایه گذاری فراآتلانتیک[4](TTIP) با اتحادیه اروپا در دستورکار داشت که در دوره وی به سرانجام نرسید. هرچند ترامپ حملات مستقیمی نسبت به این پیمان نداشته ولی بدون تردید نگرش ترامپ مذاکرات مربوط به این پیمان را هم تحت الشعاع قرار خواهد داد که بالطبع، در کنار سایر عوامل و عناصر نظیر مواضع ترامپ علیه ناتو و نگاهش نسبت به روسیه، سردی روابط آمریکا و اروپا را به دنبال خواهد داشت.

دلایل اصلی مخالفت ترامپ با پیمان های فوق این است که به گفته وی این پیمان ها کشورهای کوچک را در سطح آمریکا قرار داده است. این نگاه ترامپ در کنار اظهارات وی در رابطه با افزایش اعمال عوارض و تعرفه های گمرگی بر کالاهای چینی، مجازات شرکتهایی که از آمریکا خارج می شوند و غیره داشته مخالف اصول تجارت آزاد مندرج در سازمان تجارت جهانی است و اجرایی کردن آنها چالشهایی جدی برای WTO ایجاد خواهد کرد.

سیاست ها و رفتارهای ترامپ در حوزه تجاری یادآور تحولات تاریخی دوران قبل از جنگ جهانی اول و دوم می باشد که در آن سیاست های حمایتگرایی اقتصادی شدید ابتدا در آمریکا و سپس در اروپا منجر به پیدایش و نضج گیری سیاست های ملی گرایانه افراطی و روی آوردن برخی کشورها به سیاست گسترش فضای تنفس و در نتیجه جنگ های جهانی شد. نظریه پردازان تجارت آزاد بر این باورند که تجارت آزاد مانع جنگ بین کشورها و بر عکس سیاست های حمایتگرایانه باعث تهاجمی شدن آنها می شود. فردریک باتیستا اقتصاددان شهیر فرانسوی در این زمینه می گوید: اگر کالاها از مرزها عبور نکنند لاجرم سربازان عبور خواهند کرد. اگر ترامپ توسط دستگاه حاکمیت آمریکا مهار نشود، رفتارهای نامتعارف منبعث از ساده انگاری پدیده ها و فرایندهای پیچیده جهانی کنونی می تواند پیامدهای غیرقابل پیش بینی برای جهان در پی داشته باشد.

به طور خلاصه، به نظر می رسد دینامیزیم جدیدی در عرصه اقتصاد و تجارت بین الملل در حال شکل گیری است و دولت آمریکا که تا به امروز حامی و پیشران اندیشه اقتصادی نئولیبرال بود، در قامت چالشگر این نظریات و نهادهای برخاسته از آن ظاهر شده است. چنین فضایی در عین حال که به دلیل ایجاد نااطمینانی ها در عرصه جهانی یک تهدید به حساب می آید می تواند برای کشورهایی ک ملاحظاتی نسبت به جریان غالب پیشین و نهادهای آن داشتند، فرصت تلقی شود. چین به خوبی این فرصت را دریافته است. توجه کانون های اندیشه سازی، مراکز پژوهشی و سیاست گذاری در کشور ما به این تحولات نیز ضروری می نماید.

[1] - Trans Pacific Partnership

[2] - North America Free Trade Agreament

[3]- Regional Comprehensive Economic Partnership

[4] - Trans atlantic Trade and Investment Partnership

یادداشت از : دکتر سجاد سلطان زاده