ثبت جهانی بسطام موانع و راهکارها - وبلاگ ویکی

به گزارش وبلاگ ویکی، بسطام شهر کوچکی در شش کیلومتری شمال شاهرود است قدمت آن را از یافته های تپه چخماق و آثار به دست آمده 9 هزار سال تخمین می زنند و آثاری با قدمت بیش از 70 قرن در این منطقه یافت شده است. بسطام دارای یک محور مهم فرهنگی، گردشگری و میراثی است مجموعه ای شامل امامزاده محمد (ع) و مقبره بایزید بسطامی که تاریخ دفن آن را قرن سوم هجری دانسته اند تا امامزاده و ایوان اولجایتو و … که کم کم طی سال های قرن چهارم، هشتم و دوران ایلخانان به آن افزوده شده است.

مجموعه ای فاخر و بسیار قدیمی و کم نظیر که طی سال های اخیر بسیار در گیر و دار ثبت جهانی قرار داشته و مسئولان مدام پیرامون آن وعده می دهند. ثبت یک بنای تاریخی اما روز به روز دشوارتر می گردد و زمان نیز روز به روز می گذرد. زمانی طلایی که اگر یک دهه قبل عزم و اراده کافی برای ثبت جهانی مجموعه تاریخی بسطام وجود داشت امروز شاهد تحقق این امر بودیم. موضوعی که می تواند نام بسطام را بار دیگر بر تارک ایران زمین، به طنین در بیاورد و این قطب عرفان، به قطب گردشگری نیز بدل گردد.

یک ثبت و هزار دشواری

مجموعه تاریخی بسطام تا به امروز برای این شهر کوچک تنها عنوان شهر نمونه گردشگری را در پی داشته است عنوانی که بیش از هر کس دیگر، ساکنان شهر بسطام، نمادین بودن و بی خاصیت بودنش را درک نموده اند چرا که شهر حتی به لحاظ تعمیر نیمکت های فلزی پارک ها و اضافه نمودن چند سطل زباله برای استفاده گردشگران هم رشد نداشته است.

این امر برای شهری که میزبان زادالعارفین بایزید بسطامی و محمد (ع) فرزند امام جعفر صادق (ع) است، نه تنها در خور شأن نیست بلکه نمود بارزی از فقدان تخصص کافی و عزم و اراده در بین مدیران بومی و محلی و بعلاوه مدیریت کلان استان سمنان است. شهری که از گردشگری تنها یک نام نصیبش شده و اگر جمعیت ترکمن های اهل تسنن که ارادتی به بایزید بسطامی دارند را کنار بگذاریم، تعداد کل گردشگران جذب شده در شهر بسطام، به واقع ناچیز خواهد بود.

نشست تخصصی ثبت جهانی مجموعه تاریخی بسطام با حضور ساشا ریاحی مقدم رئیس اداره ساماندهی امور پایگاه های ملی و جهانی و بعلاوه امیر کرم زاده مدیرکل میراث فرهنگی استان سمنان و حامد عادل مدیر پایگاه میراث فرهنگی بسطام و خرقان و جمعی از موثران این شهر نمونه گردشگری برگزار گردید که در ادامه ماحصل این میزگرد را در خبرگزاری مهر استان سمنان می خوانید:

الزامات ثبت جهانی

ریاحی: در سال های گذشته محدودیت در ارائه پرونده های ثبت جهانی به سازمان بین المللی یونسکو وجود نداشت یعنی هر کشوری هر تعداد آثار، اعم از تاریخی و فرهنگی را که ارائه می کرد مورد آنالیز قرار می دادند با توجه به درخواست های زیادی که کشورها داشتند و از طرفی کمبود منابع،، سازمان بین المللی یونسکو کم کم این سهمیه را کم کرد.

امروزه هر کشور فقط یک اثر را می تواند پیشنهاد دهد حتی اگر برای ثبت جهانی باشد، حال این اثر می خواهد اثر طبیعی باشد یا فرهنگی؛ لذا فرصت برای ثبت آثار جهانی بسیار محدود شده و هر اثری که بخواهد برای ثبت جهانی معرفی گردد باید با فرصت زیاد آن اثر را مورد آنالیز و انتخاب قرار دهیم و قطعاً این اتفاق برای اثری رخ می دهد که آماده تر باشد و مسائل کمتری نیز داشته باشد.

در این شرایط قطعاً ما آثاری را مجبور هستیم انتخاب کنیم که برترین شرایط را دارند چرا که تنها یک سهمیه داریم، سه مورد است که یونسکو نیز بر آن تاکید دارد که حتماً می بایست وجود داشته باشد تا بتوانیم اثر را معرفی کنیم. اولاً اصالت و یکپارچگی آن اثر است که جزو ارزش های برجسته محسوب می گردد. امکان دارد اثری از اول که در فهرست قرار می گیرد تا زمانی که پرونده آن برای ارزیابی آماده می گردد اصالت و یکپارچگی خود را دست خوش مسائلی ببیند لذا نه این اثر را انتخاب و نه در فهرست موقت می گذاریم و وقتی این پرونده یونسکو ارائه داده می گردد از فهرست حذف می گردد.

ثبت را رسالت خودمان می دانیم

کرم زاده: برای ما مهم این است که در این برهه تاریخی چگونه می توانیم رسالت واقعی خودمان را در حوزه بناهای تاریخی جامه عمل بپوشانیم چرا که ایران توانمندی های بسیاری در زمینه ثبت جهانی دارد.

خوشحال هستیم که زیرساخت های مختلفی در کشور، روستاها و منطقه ها محروم ما رخ داده و امروز مطالبه نوی از سطح دانش و آگاهی و خردمندی ایجاد شده است که به بناهای تاریخی باید ارزش قائل گردد حفظ کنیم و به نسل های آینده منتقل کنیم.

با بودجه های دولتی که داریم و دست اندازی هایی که در گذشته به علت ناآگاهی ما در بعضی از بافت ها و بناهای تاریخی ما صورت گرفته، با مشکل روبرو هستیم. اداره کل میراث فرهنگی استان در کنار مطالبه گران و علاقه مندان به میراث فرهنگی، موضوع ثبت جهانی بسطام و خرقان که بیش از 17 سال در انتظار ثبت جهانی است را پیگیری خواهد نمود چرا که رسالت همه ما نگهداری و پاسداشت بناهای تاریخی و تحویل این میراث ارزشمند به آیندگان است.

باید مردم را همراه کرد

ریاحی: البته یک نکته را باید اضافه نمود و آن اینکه دیگر موضوعی که مورد تاکید سازمان یونسکو واقع شده است این است که که آثار معرفی شده باید به صورت مطلب فرهنگی یا آثار فرهنگی ارائه گردد وقتی یک اثر را به سازمان یونسکو ارائه دادی از مطلب مشابه آن باید خودداری کرد چون سهمیه کمی داریم و باید به سراغ اثر دیگری با رویکرد نو و متفاوتی باشیم تا شانس ثبت را بالا ببریم.

مسئله دیگری که اخیراً مورد تاکید است جامعه محلی است، اینکه اثر با خود مردم روبرو است دارای اهمیت است لذا مهم است که نگرش مردم انجمن ها و بخش های خصوصی در این خصوص چیست. باید همه مردم و مسئولان و سمن ها و … مطالبه گر باشند اخیراً در نوروز به شهرستان نقده در آذربایجان شرقی رفته بودم که مطالبه گری ثبت جهانی تپه حسنلو که از آثار بسیار مهم کشور است را دارند لذا باید گفت تنها یک هزار جلد کتاب درباره این اثر نوشته شده و معماری ایران از آنجا آغاز می گردد.

در تعطیلات نوروز طبق دستور وزیر با شهردار نماینده فرماندار و همه مسئولان جلسه برگزار گردید و بیان کردند که چه اقداماتی انجام دهیم تا این اثر ما ثبت جهانی گردد و اشتیاق نشان دادند لذا اگر همین روند را طی نمایند تا سال دیگر به ثبت جهانی می رسد.

بعضی از مواتع

عادل: مجموعه تاریخی بسطام شامل آثار ارزشمندی از دوره های تاریخی مختلف و سبک های معماری متنوع، یکی از مجموعه های بی نظیر در سطح کشور است و از سال 2007 در فهرست انتظار آثار ثبت جهانی در یونسکو با کد ارجاع 5198 قرار گرفته است.

مجموعه تاریخی بسطام حداقل سه معیار از معیارهای ده گانه ثبت جهانی یک اثر را کسب نموده که در نوع خود قابل توجه بوده و بقیه معیارهای موجود نیز مربوط به میراث طبیعی یا ناملموس است.

علاوه بر مجموعه تاریخی بسطام، برج و باروی تاریخی شهر نیز در پرونده موقت در فهرست انتظار، ثبت شده که متأسفانه در سال های اخیر به شکل غیر قانونی ساخت و سازهای خارج از ضوابط موانعی را برای ثبت ایجاد نموده است.

در حریم مجموعه نیز ساختمان های با ارتفاع غیر مجاز و نماهای غیر متعارف به چشم می خورد که نیازمند دقت بیشتر در زمان صدور پروانه و انتها کار و بعلاوه نظارت در حین ساخت است که امیدوارم با همت مسئولان و جامعه محلی شاهد ثبت جهانی بسطام و خرقان در آینده بسیار نزدیک باشیم.

ثبت جهانی مجموعه تاریخی بسطام درگیر و دار بعضی مسائل است برای مثال اختلافاتی بین میراث فرهنگی و اوقاف و امور خیریه وجود دارد، از سوی دیگر یک مجتمع تجاری در عرصه این مکان تاریخی بنا شده که می تواند در این زمینه دردسر ساز باشد. بعلاوه آویزان کردن چراغ و ریسه، بنر و پارچه نوشته و… به وسیله امنا در سال های اخیر بارها و بارها از سوی میراث فرهنگی به عنوان یک ایراد تلقی شده است از سوی دیگر اوقاف و امنا نیز اعتقاد دارند که انتفاع امامزاده را نمی توان از مردم دریغ کرد و باید الزامات قانونی رعایت گردد. حال باید دید که با این اوصاف چه زمانی شاهد تحقق ثبت جهانی بسطام خواهیم بود.