محله جلفای اصفهان؛ داستان کوچیدن یک شهر - وبلاگ ویکی

به گزارش وبلاگ ویکی، اساس آدم را ارتباط شکل می دهد و ارتباط و هم نشینی، زیبایی را. ارتباط و هم نشینی ای که باعث می شود، آدم ها با عقاید، سبک زندگی و دین های مختلف در آرامش با هم و در کنار هم زندگی و هم زیستی کنند. داستان محله جلفای اصفهان را اینجا بخوانید.

محله جلفای اصفهان چنین جایی است، میان هتل جلفای اصفهان، میدان جلفا و کلیسا وانک اصفهان. جایی که مسلمان و مسیحی و زرتشتی و کلیمی و همه را گرد هم و با هم داشته و دارد؛ اما بیشتر به نام و آوازه ارمنی ها معروف است. ارمنی های تاجر که زمانی به اجبار به اینجا آمدند و شروع به ساختنِ دوباره کردند و نه تنها زندگیِ ازدست رفته را بازیافتند و آفریدند که چیزهایی را هم به اصفهان و ایران اضافه کردند. مانند:

اولین چاپ خانه و اولین کتاب چاپی در ایران، اولین عکاس خانه ها، اولین مدرسه های مدرن، اولین دوچرخه، اولین کارخانه لیمونادسازی، موسیقی کلاسیک و بهتر از همه، آداب ورسوم زیبای شان.

حالا از آن کوچ بزرگ صدها سال می گذرد. از زمانی که در آن بدبکمک بزرگ در دوره صفویه و بر اثر جنگ با دولت عثمانی، بخشی از ارمنی ها، از کناره شمالیِ رود ارس به کناره جنوبیِ زاینده رود و اصفهان کوچیدند یا کوچانده شدند.

آن ها انگار که منطقه، فرهنگ و آداب شان را قلمه زده باشند، مثل گیاهی و آن را در خاک اصفهان دوباره کاشته باشند. آن گیاه دوباره جوانه زد و با حال وهوای منطقه تازه رشد کرده و البته تغییراتی هم داشته است.

• تور اصفهان
• هتل اصفهان
• بلیط هواپیما اصفهان
• بلیط اتوبوس اصفهان

اکنون دیگر اثری از جلفای قدیم نیست. همان که در کنار رود ارس و در منطقه قفقاز بود و به دستور شاه عباس صفوی سوزانده شد. در عوض ارمنی های رانده شده در حاشیه اصفهانِ زمان صفوی، به دستور و کمک های شاه عباس و در زمین های خاصه شاهی، شهرکی به نام جلفای نو را بنا گذاشتند تا تاریخ تازهی را در خاکی تازه رقم بزنند. این یک گردش در فصول و جای هاست در این محله. می خواهیم با هم و در کنار هم جلفا را بیشتر بشناسیم چه با گذر از سیر زمان چه از گذر از پیاده راه ها و خیابان ها و خانه ها و دیرها و کلیسا ها. پس اگر آماده اید کفش های فکر تان را بپوشید تا راه بیفتیم.

• تور اصفهان
• هتل اصفهان
• بلیط هواپیما اصفهان
• بلیط اتوبوس اصفهان

پادشاه ایران بسیار زرنگ و عاقل بوده، چه دانست اگر این مردم را از ارمنستان کوچ داده به مرکزش آورد؛ اولا بر آبادی مرکز افزوده و ثانیا از راه صنعت آنها قدرت و عظمت کشورش بیشتر می شود. پس آن ها را به اصفهان کوچانید و کنار زاینده رود را به آن ها اختصاص داد.

ارامنه خانه های بسیار زیبا ساختند و در هر یک جوی آب و باغ انداختند. هر چه می خواستند بدون رنج و اشکال به دست می آوردند. از این رو وسایل معیشتشان هم به آسانی فراهم شد و توانستند به راحتی در این محل سکونت کنند. به علاوه از رودخانه چندین جوی بریدند و به کوچه های جلفا بردند که هنوز دایر هستند.

شاه عباس نیز برای خوشایند ارامنه، نام شهر سابقشان جلفا را به این شهر تازه داد و شهر اولی را به نام جلفای عتیق می خوانند.

معماری محله جلفای اصفهان

معماری خانه ها، دیرها، مدرسه ها، کلیسا ها و بافت جلفای نو تلفیقی است از دو نوع خواستگاه و سلیقه. مردم جلفای قدیم که حالا باید در اصفهان ساکن می شدند، دست به کار ساختن خانه هایشان شدند. در جلفای قدیم به دلیل کوهستانی بودن، عمده مصالح به کاررفته سنگ تراش خورده بوده؛ سنگ هایی در اندازه ها و طرح و نقش و رنگ های مختلف به کار می روند. همچنین اصفهان به دلیل کویری بودن منطقه سنگ کمیاب بوده و ارمنی ها ناچار از این می شوند تا هنر و شخصیت معماری خود و کشور و منطقه شان را با مصالح موجود در اصفهان گره بزنند و به قول شاعر طرحی نو در اندازند. یک چیزی مثل پیوندزدن دو درخت میوه، مثلا هلوانجیری شاید.

تا از کوهستان و سنگ های ارمنستان رد نشده ایم این را هم اضافه کنم که محله ای هم به نام سنگ تراش ها یا به اصفهانی سنگ تراشا در محله جلفا هست که از زیباترین گذرهای اصفهانِ امروز به شمار میرود. خب به طبع مردمانی که این همه سروکارشان با سنگ بوده است، در پیشه سنگ تراشی هم دستی بر آتش داشته اند و این محله آن ها بوده (البته مدت زمانی کوتاه). امروزه بیشتر معماری ها و بافت باقی مانده جلفای نو هم در همین محله واقع شده است؛ پس باید جدا به سراغ ش برویم و یک دل سیر با هم در آن گشتی بزنیم یا به زبان اصفهانی بایِد بیَیند تا تو سنگتراشا بتابیم. اما قبل از آن باید خود جلفا را خوب بتابیم. سرکی به کلیسا ها و کافه ها و خوراک فروشی ها بکشیم، یا به قولی شکم چرانی کنیم. کمی توی میدان، زیر رواق ها و روی سنگ ها لم بدهیم و گپ وگفتی کنیم؛ پس پیش به سوی گشتن در محله جلفا.

نکته جالب دیگر درباره محله جلفا هم نشینی ادیان مختلف است. وجود و حضور کلیسا، دیر، آتشکده و مسجد در کنار هم گویای این مدعاست.

از حیاط خانه ها تا حیات کافه ها در محله جلفای اصفهان

جایی که این روزها آدم ها به نام جلفا می شناسند، در واقع کوچه کلیسای وانک اصفهان و میدان کوچک (میدان جلفا) نام دارد. اما محدوده محله جلفای اصفهان همان چیزی است که چند پاراگراف بالاتر از آن نوشتم شاید با کم و بیش تغییراتی. حالا کاری به این کارها نداریم؛ مگر اینکه شهرساز باشید و بیش از حدکنجکاو و ماجراجو.

کوچه کلیسا وانک چسبیده است به جنوب خیابان نظر میانی با پهنایی به اندازه کل درازای این خیابان. از چند راه می شود وارد آن شد: از خیابان حکیم نظامی، از خیابان نظر میانی، از خیابان توحید، یا از خیابان مهرداد. در واقع جایی که این روزها همه به نام جلفا می شناسند (البته به اشتباه) در یک مستطیل میان این چهار خیابان خلاصه شده است.

• بلیط هواپیما مشهد اصفهان
• بلیط هواپیما تهران اصفهان
• بلیط هواپیما اصفهان تهران
• بلیط هواپیما اهواز اصفهان
• بلیط کیش اصفهان
• بلیط هواپیما بندرعباس به اصفهان

سرتاسر کوچه کلیسا پر از کافه ها و آدم هاست، پر از رفتن و آمدن ، پر از کیسه های خرید، گل ها در گلدان ها و لبریز از عطر و پر از صداهای ناقوس. عطر گل ها و گل بوته ها، عطر آقایان و خانم های پیر و جوان و مهمتر از همه: بوی قهوه ها و شیرینی ها پیچک وار شده در فضا. از ابتدا تا پایانی این مسیر و دورتادور میدان جلفا کافه هایی هست با رنگ ها و شخصیت ها و کیفیت های متفاوت و با چیدمان ها و طنازی های مخصوص به خودشان. می شود دمی در شربت سرای فیروز شربتی نوشید یا توی کافه های میدان، پشت شیشه ها به بازی های شب و روز میدان چشم داشت و با عزیزی دوستی یا با خودت درباره آن ها خیال و قصه بافت. بعضی از کافه ها هم مشتری های ثابتی دارد که شاید اگر زیاد توی کوک شان بروید بشناسیدشان که از اهالی محله اند که عمیق به کنجی از میدان خیره شده اند. یکی از این مشتریان مادام بود که ساعت ها روی صندلی ِ کنار شیشه های قدیِ کافه ستاره می نشست؛ با آن دامن های گُلی و جوراب های بلند با لباس های رنگی و آن اداهای زیبای دست به هنگام قهوه نوشی که حضورش انگار تداوم خانه بود در جلفا، راحت و بی غل وغش.

از کافه ها اگر چندتایی را بخواهم نام ببرم که حداقل در فکر من جا خوش کرده است؛ می شود از کافه های آنی، هرمس، کافه هتل جلفا البته بیشتر مخصوص روزهای ماه رمضان، جزوه، ستاره، آشوب، مارسی، دالون و شربت سراهای فیروز و بهارنارنج (به ترتیب علاقه بنده) نام بردم.

خوراک گردی در این منطقه هم برای آن ها که با شکم شان گرد جهان می گردند خالی از لطف نبوده و نیست، به خصوص با وجود ساندویچ آرابو با مواد اولیه دست ساز و مخصوص ارمنی ها. بعد از آن هرمس، پیتزا گارنی، ناپولی در خیابان خورشید و نیوشا هم طرفدارهای خودشان را داشته و دارد و کافه و رستوران لوانت که به تازگی به جمع دوستان اضافه شده است.

اما امیدوارم برای چیزهای دیگری سفر کنید همیشه، برای لذت جست وجو، کشف و دیدن. اگر برای این چیزها آمده باشید محله جلفا برای شما دیدنی و دیدنیی و رازهای بسیار دارد. برای لذت قدم زدن، پرسه گردی و عاشقی نیازی نیست حتما توی پاریس باشید، همین جا توی اصفهان، کنار رودخانه، توی چهارباغ یا اینجا توی جلفا هم کِیفتان کوک خواهد شد. فقط کافی ست یک بار رودروی کلیسا، روی لبه حوض، کنار مجسمه اسقف کاساراتسی بنشینید و سر ساعتِ برج ساعت صدای طنین ناقوس را بشنوید، سنگ فرش را با کف پاها نوازش کنید و قهوه را با دیدن و تامل همراه کنید.

این اسقف هم که کنارش نشسته اید رازها دارد در نهان. اولین چاپ خانه ایران را همین آقا راه انداخته است. شیء کوچکی هم در دست دارد که برای اهل جست وجو سوال برانگیز است، (قصه ش را در آینده برایتان می نویسم). دور و اطراف همین کوچه کلیسا زیباترین کلیساهای ارمنی با معماری بی نظیر، دیوارنگاره ها، کاشی کاری و موزه و جشن و قصه و راز و رویاهاشان جا گرفته اند (داستان کلیساها و دیرها و جشن های ارامنه را هم خواهیم نوشت). یک تقلب هم از روی دست من بگیرید: بروید بالای پارکینگِ کوچه کلیسا و از بالا، گذر و مردم و کلیسا را از بالا در یک قاب دیدن کنید. باقی بقایتان.

سنگ تراش ها (سنگ تراشا)، خواجه عابد، خاقانی، چهار سوق

خیابان خاقانی درست روبه روی خیابان یا کوچه کلیساست. درواقع زمانی این دو گذر با هم دست دردست داشته که خیابان حکیم نظامی می آید و این دست ها را جدا می کند. این خیابان و خیابان نظر و به طورکلی این محله یکی از مراکز خرید اصفهان امروز هم هستند. فقط کافی است پیش از نوروز یا مناسبتی سری به این اطراف بزنید و با انبوه آدم های در جنب و جوش و خروش روبرو شوید.

در ابتدای این خیابان و در کوچه ای به نام لت استرا می توانید معماری و حال و هوای جلفای قدیم را دریابید، کوچه ای که اطراف یک مادی (سیستم پخش آب در اصفهان، چیزی مثل جوی) شکل گرفته و به هر پیچ آن پیچیده و با هر خم آن خمیده و به طبع بسیار هم فرح انگیز است.

در این کوچه می توانید بخشی از کوچه های طاقیِ پیشین را ببینید که خود حکایت از شیوه ای بخصوص از زندگی است. فکر کنید، ارتباط آدم ها، نه از کوچه که از پشت بام های خانه ها و سقف کوچه انجام می شد. این کوچه مستقیم به خواجه عابد می رسد و سنگتراش ها. جلوتر که بروید در خاقانی گذر چهارسوقی ها ست که دو سمت ش قصه ها در دامن دارد: از کلیسا ها و خانه و مدارس تا کافه ها و رستوران ها و مغازه ها. این کوچه از دل خواجه عابد و بعد سنگتراش ها سر در می آورد. اهالی بیشتر هر دوی این گذرها را به سنگ تراش ها می شناسند البته.

سنگ تراش ها و خواجه عابد یک کوچه یا بهتر بگویم یک گذر است در کنار هم. اما نه یک گذر ساده. محله ای است برای پیاده روی های طولانی و پر حس و حال با کلیساها، مدرسه ها، مغازه ها، کافه ها، کوچه ها، خانه ها، دیرها، غذاها و فضاها. دو میدان آن ، میدان چه شکرچیان و میدان چه مجسمه های سنگی، جایی است برای دور هم نشینی های عصرانه های اهل محله، دیگر اصفهانی ها، گردشگر ها و همه. جایی برای گردش حیوانات خانگی. جایی برای ماندن، دیدن و شاید عاشقی.

زمانی مجله جلفای اصفهان محل زرتشتی های اصفهان بوده و معروف به گبرآباد؛ بعد از آن کوچ بزرگ، از ارمنی ها، آن ها که پیشه شان سنگ تراشی بوده اینجا ساکن می شوند و به مرور نام و هویتش دست خوش دگرگونی می شود. باید بگویم برای منِ بد اصفهانیِ پرسه گرد، بودن این فضا و این گذرِ روح نواز با قلوه سنگ های کف که پاها را با خودش آشتی می دهد، نعمتی است بی پایان؛ مثل خیابان چهارباغ اصفهان. سنگ تراش ها به موازات خیابان خاقانی و عمود بر خیابان

حکیم نظامی است. خواجه عابد هم از حکیم نظامی شروع می شود و جایی در میدانی کوچک به سنگ تراش ها می پیوندد. میدانی با کافه ها و جوان ها و حوض کوچکی با سه مجسمه که حوض دیگری را بر گرده های شان گرفته است.

• بلیط اتوبوس اصفهان به تهران
• بلیط اتوبوس تهران اصفهان
• بلیط اتوبوس شیراز به اصفهان
• بلیط اتوبوس اصفهان مشهد
• بلیط اتوبوس مشهد اصفهان
• بلیط کاشان به اصفهان

ابتدای گذر سنگ تراش ها با قهوه بیرون برِ اصلان شروع می شود و آن سرش به محله تبریزی ها می رسد و خانه داوید و سوکیاس (عجله نکنید می نویسم درباره شان.). در میانه راه هم که پر از ماجراست، هزار جا هست که باید بروید، سرک بکشید و کشف کنید و ببینید. به قول اقبال لاهوری هزار باده ناخورده در رگ تاک است راستی می دانید که اینجا خانه ها به صورت خانه باغ های بزرگ با داربست های فراوان و تاک های تو در تو بوده؟ هنوز هم اگر خوب ببینید، اثراتی از آن ها هست. از دست ندهید، برای یک بار هم که شده باید قدم به این سنگ فرش ها بسپارید و خودتان را به حال وهوا.

یک نوشیدنی از کافه های توی مسیر بگیرید (غروب یا شب باشد چه بهتر و دل انگیزتر) و نرم نرم بنوشید و ببینید و لذت ببرید.کافه های آنی، اصلان، اطلسی و چندین و چند کافه دور و اطراف شما ست. گرسنه اگر شدید برگرچیان یکی از برگرهای معروف اصفهان همینجاست و همچنین خانه موسیو آراکل، کافه رستوران ترنج در خانه هوانس، پیتزا راک، ساندویچ کارن، بام جلفا و … که هر کدام فضایی درخشان برای خود دارد و از این بین خانه های موسیو آراکل و هوانس با نوع معماری، دیوارنگاره ها، رنگ ها و درها و پنجره ها و همه وهمه، خودشان به تنهایی ارزش دیدن دارد.

اگر اهل گالری گردی و دیدن اثر هنرمندان یک شهر هم هستید، چند تایی از گالری های اصفهان توی همین محله هاست: گالری اکنون، خانه صفوی، گالری تام، گالری نگرش، گالری دیدار -که البته دو تا از آنها در همان خیابان کلیسا واقع شده است.

مدرسه فرانسوی ها و خانه داوید و سوکیاس

شاید توی فیلم های اروپایی/امریکایی زیاد دیده باشید؛ مدرسه های شبانه روزی با امکانات فراوان و قصه های فراوان تر؛ مدرسه فرانسوی ها یا کاتولیک ها در محله سنگتراش ها یکی از همین دست مدارس بوده است.

ساختمان این مدرسه که تلفیقی است از معماری ایرانی و اروپایی همچنان پابرجاست و دانشجوهای دانشگاه هنر اصفهان ماجراهای تازه آن را رقم می زنند. اما هنوز می شود رد آن زندگی پیشین را در رگ و پی و ساختمان آن دید: وجود آمفی تئاتر روباز -که محلی هم بوده برای دورهم نشینی و گپ و گفت و بازی و تفریح- کتابخانه و سالن مطالعه، چند رختکن ، اتاق های خواب و استراحت، حیاط خلوت و حیاط همگانی، انبار و … پشت به پشت آن هم کلیسای کاتولیک هاست.

یکی از آن خانه های دیدنیی جلفا هم کنار همین مدرسه قرار گرفته است. خانه بهارخوابی دارد که تا روی گذر کشیده شده و گاهی در آفتاب، دانشجوها و اهالی را می بینید که روی لبه های سکوهای آن نشسته اند.

از دیگر جاها و خانه های باارزش و میراثی که مثل مدرسه فرانسوی ها حالا از خانواده دانشگاه هنر اصفهان است خانه داوید و سوکیاس در محله تبریزی ها در کنار سنگتراش هاست که هرکدام شگفتی های خود را دارد، مخصوصا خانه سوکیاس با آن تزیینات و جزییاتی هوش ربا و شگفت انگیز.

درنهایت

برایتان خلاصه بگویم: ورود به محله ای مثل جلفا، ورود به هزارتوی هزار و یک شبی است که هر شب داستانی شگفت برای ما دارد. فقط کافی است گوش فرادهید و خودتان را به راوی ماجرا که خود محله جلفای اصفهان است بسپارید.