متهم اصلاح فرسایشی بورس - وبلاگ ویکی

به گزارش وبلاگ ویکی، بورس تهران روز دوشنبه برای هفتمین روز متوالی به حرکت در راستا کاهشی ادامه داد و این بار با افت 7/ 2 درصد، به سطح یک میلیون و 336 هزار واحد عقب نشست تا میزان رشد این نماگر از ابتدای سال تا به امروز به 6/ 160 درصد محدود شود. اما نقطه سرانجام اصلاح سهام کجاست؟ چرا این اصلاح همانند دوره صعود قیمت ها اینچنین فرسایشی شده است؟ بررسی ها نشان می دهد نقدینگی حقیقی خارج شده از گردونه معاملات سهام در 52 روز کاری اخیر تنها به اندازه پولی بوده که در نیمه نخست مردادماه جذب بازار سهام شده است. اما آیا سهامداران خرد به خواست خود سهامدار باقی مانده اند؟

به گزارش دنیای اقتصاد، به نظر می رسد محدودیت های خودساخته بازار سرمایه ایران همچون دامنه نوسان و حجم مبنا مهم ترین عواملی هستند که سبب کاهش نقدشوندگی سهام و حبس پولی در تالار شیشه ای شده و در نتیجه اصلاح طبیعی قیمت ها پس از رشد افسارگسیخته یک سال و نیم گذشته را به اصلاحی فرسایشی بدل کرده اند.

حبس پول حقیقی در تالار شیشه ای

بررسی ها نشان می دهد در حالی از ابتدای سال جاری تا 19 مرداد ماه یعنی درست زمانی که شاخص کل بورس تهران به اوج تاریخی 2 میلیون و 78 هزار واحد رسید، شاهد ورود بیش از 95 هزار میلیارد تومان پول تازه از سوی معامله گران حقیقی به گردونه معاملات سهام بودیم که همزمان با نزولی شدن شاخص سهام و کاهش بی وقفه قیمت ها سهامداران با همان هیجانی که در ورود به بازار از یکدیگر سبقت می دریافتد این بار در صف های فروش نشسته اند. ماحصل این رفتار خروج بیش از 27 هزار و 750 میلیارد تومان پول حقیقی از سهام بورسی بود. خروجی که البته طبیعی به نظر می رسد و رفتار سنتی بورس بازان در روزهای منفی بازار سهام است. نکته جالب توجه اما این است که حجم پول حقیقی خارج شده از گردونه معاملات سهام در 52 روز معاملاتی گذشته مساوی است با نقدینگی ای که تنها در 14 روز کاری (از 30 شهریور تا 19 مرداد) جذب بازار سهام شده بود. همین رقم خارج شده نیز در نتیجه خرید دستوری سهامداران عمده بازار محقق شد. از این رو همچنان خالص تغییر مالکیت بازیگران سهام در 7 ماه سپری شده از سال جاری به ارزش 67 هزار و 700 میلیارد تومان به سمت حقیقی های بازار سنگینی می کند اما دلیل خروج کمتر از انتظار سرمایه حقیقی از بورس تهران با وجود عقب نشینی بیش از 35 درصدی نماگر اصلی بازار و اصلاح حدود 80 درصدی برخی از سهام چیست؟

خروج قطره چکانی در سایه محدودیت ها

در اینکه برخی از سرمایه گذاران با دید بلندمدت و در زمانی که قیمت ها در محدوده ارزندگی قرار داشتند، سهامدار شده اند شکی نیست. سهامدارانی که با افت اخیر سهام همچنان در سود بوده و با توجه به دید بلندمدتی که دارند، هراسان به جمع فروشندگان نمی پیوندند. اما بررسی ها نشان می دهد این گروه از معامله گران سهم بالایی نداشته و عمده پول های حقیقی که در ماه های نخست سال 99 به ویژه ابتدای تابستان جذب سهام بورسی شد، از سوی سهامداران تازه وارد و ناآشنا به این بازار مالی وارد شد. سهامدارانی که از یکسو در هراس از دست رفتن ارزش ریالی سرمایه خود و جاماندن از تورم به سر می بردند و از سوی دیگر حتی در محفل خانوادگی خود از سودهایی می شنیدند که با کمترین تلاش و در کوتاه ترین زمان ممکن در معاملات بورسی حاصل می شد. از این رو سراسیمه به کارگزاری ها مراجعه کرده و با وجود شیوع گسترده ویروس کرونا، در صف های طولانی درصدد اخذ کد معاملاتی بودند. طبیعتا این گروه از معامله گران با همان شتاب و هیجانی که دست به خرید سهام بورسی آن نیز در صف های طولانی خرید زدند، با آغاز اصلاح قیمت ها درصدد خروج از بازار و کاهش زیان خود برآمدند.

در این میان اما محدودیت های خودساخته به عنوان مانعی در سر راه این گروه از بازیگران سهام ظاهر شد. از این رو با توجه به دامنه نوسان 5 درصدی سهام، در همان ثانیه های ابتدایی پیش گشایش، شاهد سنگین شدن صف های فروش سهام بودیم. صف هایی که مجال خروج به سهامدارانی که مایل به ماندن در این بازار نبودند را نمی داد. از این رو تنها 30 درصد از سرمایه حقیقی وارد شده به بورس تهران توانست راه خروج را پیدا کند. وضعیتی که سبب شده تا اصلاح قیمت سهام پس از رشد های افسارگسیخته یک سال اخیر، فرسایشی شود و نتوان نقطه پایانی برای آن متصور بود.

انجماد پولی در روزهای سرد سهام

داده های آماری دنیای اقتصاد نشان می دهد در حالی از ابتدای سال 1399 تا پایان معاملات 19 مرداد (آخرین سقف شکنی شاخص) نسبت گردش مالی سالانه 58 درصد بود که با انجماد پولی و کاهش نقدشوندگی سهام این نسبت در 52 روز معاملاتی اخیر به 3/ 32 درصد کاهش یافته است. در صورت محدود کردن این بازه زمانی به 17 شهریور تا پایان معاملات 5 آبان ماه، گردش پولی بورس تهران کاهش بیشتری را ثبت کرده و 4/ 27 درصد نزول می کند. دوره ای که حتی در برخی روزهای معاملاتی، ارزش دادوستد سهام به سطوح کمتر از 3 هزار میلیارد تومان نیز کاهش پیدا کرده و حتی در نمادهای کوچک بازار، به سبب عدم توانایی در پرکردن حجم مبنا، قیمت پایانی برای 10 روزی کاری در همان قیمت باقی مانده و به عبارتی نوسان صفر درصدی را ثبت کرده است.

از ماست که بر ماست

عقبگرد بیش از 35 درصدی شاخص سهام از سقف تاریخی 19 مرداد در حالی رقم خورد که در آن دوره شاهد رسیدن قیمت سهام اغلب شرکت ها به ارقام حبابی بودیم. به طور معمول اشباع قیمت سهام در بورس و فرابورس فارغ از اینکه بر پایه بنیادی صورت گرفته باشد یا خیر، پیامدی جز نوسان نخواهد داشت. نوساناتی که در پی هر رشد شارپ به طور طبیعی در بازار سهام پدیدار می شوند. با این حال نمی توان دلیل سقوط شاخص بورس را فقط منوط به اشباع قیمتی سهام شرکت ها دانست؛ چراکه سیاست های نسنجیده دولتی در دعوت سرمایه گذاران خرد به بازار سهام در دوره رشد قیمت ها و قوانین خلق الساعه کارشناسی نشده فرایند معمول بازار را بر هم ریخت و در کنار هراس از ریزش بیشتر قیمت ها، بی اعتمادی سرمایه گذاران را نیز به دنبال داشت.

در این میان وجود دامنه نوسان و حجم مبنا سبب قفل نقدینگی در صف های فروش و کاهش نقدشوندگی بازار سهام بیش از گذشته شد. دنیای اقتصاد به مراتب بر لزوم حذف قوانین زائدی که خود عامل ایجاد هیجان در بازار هستند، تاکید کرده است. هیجانی که روزهای مثبت و منفی نشناخته و در تمامی دوره ها، وضعیتی خلاف واقع بر معاملات سهام حاکم می کند که شاید تنها متضرر این فرایند معامله گران باشند.

به گفته تحلیلگران یکی از عمده دلایل شکل گیری الگوی رفتار دسته جمعی در معاملات بازارها، کم عمقی بازار در کنار قوانین زائد و دست و پاگیری است که به هیجانات دامن زده و در نهایت سبب شکل گیری صف های پرحجم در سمت خرید یا فروش (بسته به فرایند معاملات) می شود؛ به طوری که معامله گران بدون توجه به پشتوانه های منطقی (چه بنیادی و چه تکنیکال) و تنها با نگاه به میزان تقاضا و عرضه ایجاد شده در سقف و کف قیمتی، به جمع صف ها می پیوندند. در واقع تا زمانی که تشکیل صف ملاکی برای ارزندگی یک سهم یا برعکس شناخته می شود، واکنش های غیرمنطقی نیز دور از انتظار نیست. با این حال همچنان سازمان بورس در حفظ محدودیت دامنه نوسان پافشاری می کند. با حذف محدودیت دامنه نوسان یا بازتر کردن میزان آن، اما ریسک معاملات نیز افزایش یافته و افزایش احتیاط میان سرمایه گذاران را شاهد خواهیم بود. ضمن آنکه دوره های فرسایشی در بازار سهام شکل نمی گیرد و عرضه و تقاضا در عرض چند ساعت بازار را به تعادل می رسانند. موضوعی که می تواند بازار سهام را به سمت بازاری منطقی تر و تحلیلی تر سوق دهد.

نسبت گردش پولی چه می گوید؟

یکی از مهم ترین مزایای بازار سهام نقدشوندگی بالاست. برای سنجش میزان نقدشوندگی نسبت های گوناگونی محاسبه می شود. در این میان نسبت گردش پولی (turnover ratio) یکی از معروف ترین نسبت های مزبور است؛ نسبتی که توضیح دهنده توانایی بازار در جذب معاملات بزرگ بدون ایجاد نوسان شدید در قیمت هاست. این نسبت را می توان با تقسیم جمع ارزش معاملات یک بازار بر متوسط ارزش کل آن بازار در یک دوره زمانی خاص محاسبه کرد. نگاهی به میانگین جهانی نسبت گردش پولی حکایت از قرار دریافت این عدد در سطوح بالاتر از 100 درصد است.

هر چند در سال 2019 شاهد کاهش این متغیر به حدود 87 درصد بودیم اما همچنان فاصله قابل توجهی با بورس تهران دارد. بررسی های آماری نشان می دهد نسبت گردش پولی در بورس تهران که در سال های گذشته کمتر از 40 درصد بود، در دوره زمانی ابتدای سال 99 تا 19 مرداد ماه یعنی اوج شاخص کل از 58 درصد نیز فراتر رفت اما با آغاز اصلاح قیمت سهام این متغیر در بازه زمانی 19 مرداد تا 5 آبان ماه به 3/ 32 درصد کاهش یافت. در این میان اگر بازه مورد بررسی را به 17 شهریور تا 5 آبان ماه که شاهد افت محسوس ارزش دادوستدها بودیم، محدود کنیم، نسبت گردش پولی در بورس تهران به 4/ 27 درصد کاهش پیدا می کند (برای مقایسه متغیر مزبور در بازه های زمانی مختلف که تعداد روزهای کاری متفاوت است، نسبت گردش پولی در مقیاس سالانه محاسبه شده است).

از این رو نقدشوندگی بالا که از مهم ترین مزیت های بازار سرمایه در نظر گرفته می شود اکنون مطابق با آمار های ارائه شده، با کاهش روبرو شده که ریسک سرمایه گذاری در بورس و فرابورس را نسبت به گذشته چند برابر کرده است. به طوری که میانگین روزانه ارزش معاملات خرد سهام که از ابتدای سال تا 19 مرداد حدود 12 هزار میلیارد تومان بود، به کمتر 9 هزار میلیارد تومان رسیده یعنی معادل 25 درصد کاهش پیدا کرده است.